Ian Tregillis, wyd. SQN

Pierwszy tom trylogii „Wojny alchemiczne”

Beatrycze Nowicka: 4/10

Połączenie fantasy i steampunku jest całkiem ciekawym rozwiązaniem, jednak „Mechaniczny” Iana Tregillisa zniechęca ocierającym się o grafomanię stylem, marnym tłumaczeniem, nieprzekonującymi bohaterami oraz nieprzemyślanymi rozwiązaniami fabularnymi.

Ostatnimi laty George R.R. Martin stał się etatowym pochlebcą okładkowym. Aż się człowiek zastanawia – płacą mu za to, czy to gesty wsparcia wobec młodszych kolegów po piórze? A może wydawcy odgrzebują wszelkie wzmianki autora „Pieśni Lodu i Ognia” na temat innych pisarzy i ich utworów, by później za ich pomocą reklamować swoje książki? „Mechaniczny” jest kolejną powieścią opatrzoną notką Martina, w której obwołuje on Iana Tregillisa nowym wielkim talentem. Jeśli chodzi o wyżej podpisaną, lektura pierwszego tomu „Wojen alchemicznych” okazała się zajęciem cokolwiek przykrym.

Sam pomysł wyjściowy, na alternatywną Europę, w której Holendrzy zbudowali imperium dzięki klakierom (istotom będącym czymś w rodzaju mechanicznych golemów), jest co najmniej zachęcający. Szkoda tylko, że realizacja pozostawia wiele do życzenia.

Tym, co najbardziej rzutuje na odbiór powieści, jest wysilony i przyciężkawy styl Tregillisa. Szczególnie nieudane bywają porównania: „poczucie obowiązku, które zdawało się niczym ciepłe ostrze tępego noża krojącego zakamarki jego jaźni”, „jej powieki zatrzepotały i przymknęły się delikatnie niczym motyle szukające miejsca, żeby przycupnąć na smaganych przez wiatr kłosach pszenicy”, „wsunęła dłoń pod kołdrę (…) Louis zassał powietrze niczym pompa tłokowa w kompresorze parowym”, „fala [poczucia winy] (…) zalała niechronione niziny jej pewności siebie, oblane słońcem polany, gdzie rezydował Louis, aby zatruć tamtejsze wspomnienia, uczynić je słonawymi i niepożądanymi. Cięższe niż morze, strzaskały jej serce”. Choć oczywiście nie tylko one prezentują się marnie: „jego spokojny umysł lizały języki zatracenia”, „echo (…) powędrowało (…) na dół, ku chtonicznemu sercu góry”, „szum jego (…) śmigieł zsyłał na ziemię i morze jednostajne szu-szu-szu”. Czegoś takiego można by się spodziewać po debiutancie, tymczasem Tregillis ma już na koncie kilka książek. Lektury zdecydowanie nie uprzyjemniają też nużące opisy.

„Z pomocą” przychodzi autorowi nieudolny tłumacz. „Mechaniczny” aż roi się od „kwiatków” takich jak: „ale chociaż chyba nie są złamane”, „z niekłamaną szczerością powiedział”, „oddaliłby się ku niezbadanemu nieznanemu”, „łopotał nogami tak zawzięcie” (bohater pływał), „konsumujące go przerażenie wynikające ze znalezienia się w laboratorium”, „ulicę przecinał zawieszony powyżej baner (…) celebrujący ćwierć tysiąclecia”, „dziób okrętu uniósł się niespodziewanie, stopując śmiercionośne schodzenie”. Dodać do tego należałoby pojawiające się od czasu do czasu niewłaściwe zaimki i przypadki gramatyczne, a także słowa użyte w niewłaściwym znaczeniu – od kiedy to „darń” jest określeniem zrytego fragmentu powierzchni? Przy okazji, filigran to przede wszystkim nazwa techniki złotniczej, zaś układ ogniw elektrycznych nazywano niegdyś stosem, a nie stertą.

Bardzo mizernie prezentuje się dziwaczna stylistyka powieści – z jednej strony Tregillis lubuje się w przekleństwach i opisach czynności fizjologicznych, co chyba miało przydać całości realizmu (a tylko mocno zniechęca, gdy bohaterowie co i rusz osmarkują się, ślinią, pocą, wymiotują, zsikują ze strachu, itp.), z drugiej zaś niektóre pomysły na świat i bohaterów czy rozwiązania fabularne są – bardzo eufemistycznie rzecz ujmując – nieprzemyślane.

Zacząć wypadałoby od światotwórstwa. Akcja toczy się na początku alternatywnego XX wieku. Oto walczący z Holendrami Francuzi wytwarzają plastik, żywice epoksydowe i rozpuszczalniki organiczne, ale do odmierzania czasu używają głównie świec i biegają z pochodniami. Przecież poszczególne gałęzie nauki i techniki nie rozwijają się w próżni, przemysł chemiczny nie ma raczej szans osiągnąć zaawansowanego poziomu bez odpowiednich urządzeń i rozwiązań technologicznych. Co do francuskiej niechęci do zegarów i innych zaawansowanych urządzeń mechanicznych, została ona wytłumaczona wstrętem do narzędzi wroga. Poza tym, że odrzucanie technologii dającej przeciwnikowi przewagę jest cokolwiek bezsensowne i nieprzystające do europejskiego ducha, mechaniczne zegary stosowano przed XVII wiekiem, czyli momentem, w którym w powieściowym uniwersum rozpoczął się marsz Niderlandów ku władzy nad światem. Nie do końca przekonuje mnie też pomysł, że protestanccy Holendrzy uważają klakierów za narzędzia, podczas gdy katolicy wierzą w posiadanie przez mechanicznych duszy. Sądzę, że prędzej Kościół uznałby holenderskie praktyki za demoniczne i „sprzeczne z naturalnym porządkiem rzeczy”. Z innych kwestii: to, by sposób alarmowania o wykryciu zbuntowanego klakiera powodował uszczerbek na ludzkim zdrowiu, straty materialne i ogólny paraliż całej okolicy, wydaje się głupi, podobnie jak pomysł, by świetną karą dla dowódcy siatki szpiegowskiej było wygnanie.

Dziwi scena, gdzie szlachetnie urodzeni członkowie Rady Królewskiej na oficjalnym jej spotkaniu rzucają „kurwami”, albo ta, w której bardzo wysoko postawiona członkini Gildii Zegarmistrzowskiej, młoda i elegancka kobieta, przebywając w odwiedzinach u jednego z ministrów, akcentuje swoją wypowiedź splunięciem. Niektóre sytuacje są kuriozalne. Oto jedna z głównych bohaterek po wyjściu z wyżej wzmiankowanej narady, na które to spotkanie odziała się w suknię z gorsetem i krynoliną, buty na obcasie oraz fikuśną perukę, udaje się na mury, gdzie spuszcza się na linie z pochodnią w ręce, bo chce sobie coś obejrzeć (nic to, że to coś tkwi tam już od dłuższego czasu i w ciągu najbliższych paru dni raczej nie zniknie). W czasie, gdy ona zaspokaja swoją ciekawość, okazuje się, że wśród strażników jest zdrajca, który próbuje odciąć sznur. Finał tego wszystkiego jest aż wart zacytowania, ze względu na nieudolność opisu:

„Zaczęła się wspinać, ręka za ręką (…) Przerzuciła jedną rękę przez parapet, ale musiała ją zabrać, bo ktoś próbował ją nadepnąć. Zdecydowała się jednak spróbować i sięgnęła raz jeszcze. Kiedy bucior zdradzieckiego żołnierza opadł i zgniótł jej palce, jakoś zdołała przetrzymać ból, zeskoczyć z liny i drugą ręką chwycić, choć niezbyt pewnie, mężczyznę za kostkę. (…) Lecz kolejny kopniak pozbawił ją równowagi. Berenice zwisała z muru.”

Nie mogę się powstrzymać i wspomnę jeszcze o dwóch innych scenkach – w jednej antagonista wyjaśnia motywy swojego postępowania i wygłasza opinie o polityce tuż po tym, jak wbito mu w krocze rozżarzony pogrzebacz. W drugiej w samym środku walki inny bohater schyla się, by szukać pod szafą sztucznego oka (i nie, nie jest to magiczno-alchemiczne oko, które pozwala mu widzieć, tylko szklana proteza). Aż kusi, by porozwodzić się jeszcze nad cudownymi zbiegami okoliczności, czy niebywałą wytrzymałością mechanicznych.

Z trójki głównych bohaterów najlepiej (co nie znaczy, że szczególnie intrygująco) wypada klakier Jax. Pozostali zupełnie nie przekonują. Wicehrabinę zapamiętuje się jako tę, która dużo klnie i ciągle leci jej z nosa, zaś rozterki religijno-moralne księdza nie budzą emocji, w czym zresztą niemały udział ma sposób ich ujęcia: „niech to szlag. Szkoda, że tak się złożyło. (…) Co zamierzył Pan, jeśli nie dalsze działania w służbie Jemu? Czemu więc, kiedy Visser był już tak blisko, podstawił mu nogę?”. W dodatku obydwoje zachowują się tak głupio, że chwilami aż żal o tym czytać. Bohaterowie pierwszego i drugiego planu zostali oparci na dwóch-trzech cechach i sprawiają wrażenie konstruktów, a nie osób. Kłuje to w oczy, zwłaszcza, że przecież w „Mechanicznym” sporo mówi się o człowieczeństwie i duszy.

Dialogom daleko od potoczystości. Wspomniane wyżej przekleństwa, zamiast przydać wypowiedziom spontaniczności, a postaciom „pazura”, brzmią nienaturalnie i brzydko. Z kolei, gdy bohaterowie zaczynają rozmawiać o ideach, odnosi się wrażenie, jakby recytowali puste formułki.

Temat świadomości i samostanowienia istot stworzonych przez ludzi był już niejednokrotnie poruszany w SF. Tregillis sięgnął po inną konwencję, jednak niczego nowego nie powiedział. Co więcej, sposób opowiedzenia całej historii jest wysoce zniechęcający. „Mechaniczny” nie jest literaturą ambitną. Nie jest też udaną fantastyką rozrywkową – zabrakło przynajmniej znośnego, lekkiego stylu i budzących cieplejsze uczucia bohaterów. Odradzam lekturę, chyba, że ktoś jest zagorzałym fanem steampunku, a przy tym osobą niewrażliwą na kwestie stylistyczno-językowe.

–

Cała trylogia ukazała się w Polsce, nie byłam jednak zainteresowana dalszą lekturą serii.