Beatrycze Nowicka Opowiadania

Dziki łabędź i inne baśnie (recenzja, E)

Baśnie dla dorosłych

Michael Cunningham, wyd. Rebis

Beatrycze Nowicka: 8/10

Czyli dlaczego warto sięgnąć po zbiór krótkich opowiadań Michaela Cunninghama pt. „Dziki łabędź i inne baśnie”.

Jako czytelniczka fantastyki mogę wskazać całkiem sporo utworów pisanych w oparciu o motywy baśniowe. Czerpali z nich twórcy tak znani, jak Andrzej Sapkowski, Neil Gaiman, czy Ursula K. Le Guin. Poza rozproszonymi krótkimi utworami ukazywały się także zbiory, powieści i antologie tematyczne inspirowane znanymi baśniami. Zakres tych inspiracji był rozmaity – od pisania „własnych wersji” po wykorzystywanie wybranych postaci, przedmiotów, czy wątków.

Tym razem jednak w moje ręce wraz z gorącą rekomendacją trafił cienki zbiorek jedenastu opowiadań głównonurtowego pisarza Michaela Cunninghama, laureata Nagrody Pulitzera za powieść „Godziny”, na podstawie której powstał film z Nicole Kidman. Jak się później dowiedziałam, teksty te powstawały niejako przy okazji pracy nad dłuższymi utworami, z potrzeby serca i bez planów odnośnie publikacji.

Opowiadania z „Dzikiego łabędzia…” są lekkie w formie, ale niebłahe w treści. Cunningham pisze inaczej niż pisarze-fantaści – baśniowy sztafaż płynnie przechodzi we współczesność. Styl autora sprawia, że pozornie nieprzystające elementy stapiają się w całość i nie ma się ochoty kwestionować artystycznych wyborów. Po głębszym zastanowieniu uderzyło mnie to, jak dużo pisarz zachował z pierwotnych wersji baśni, a jednocześnie, jak bardzo zmienił ich wydźwięk i uczynił własnymi. A przy tym wciąż są to historie uniwersalne. Intryguje, że znalazło się tu miejsce zarówno na symbolizm, jak i do bólu realistyczne obserwacje obyczajowe.

Największe wrażenie zrobiły na mnie wiarygodnie przedstawione relacje międzyludzkie. Przyznam, że nie podejrzewałabym mężczyzny o taką wrażliwość na niuanse oraz empatię [1]. Niektóre z historii potrafią głęboko poruszyć. Niech więc przemówią cytaty:

„Wszyscy znamy takie pary. Pary, które od dziesięcioleci toczą ze sobą boje, wierząc chyba, że jeśli w końcu jedno z nich udowodni kiedyś drugiemu, że się myliło – głęboko myliło, myliło na poziomie duchowym – będą oczyszczeni i odzyskają wolność. Gromadzenie dowodów, dochodzenie swoich racji, może pochłonąć całe życie.”

„Po ślubie, gdy nawarstwiają się kolejne lata, zaskakuje go, jak często jej wstręt do sentymentalizmu wydobywa z niej chłód i okrucieństwo; zaskakuje go upór, z jakim każe mu nazywać to »szczerością«. (…) Ją zaskakuje to, jak szybko jego niewymuszenie olśniewająca uroda przechodzi w urok uśmiechniętego, przeciętnego sprzedawcy samochodów (…). Jego zaskakuje, jak samotnie potrafi się niekiedy czuć w jej obecności, ją zaś – z jakim trudem przychodzi jej utrzymanie zainteresowania.”

„W jednej chwili opalają się na pokładzie. Zauważyła chmurę, która wygląda jak profil Roosevelta, i pokazuje mu ją, myśląc, że to właśnie robią szczęśliwe pary – mając nadzieję, że imitacja szczęścia przerodzi się w pierwowzór. (…) On usiłuje dostrzec w chmurze profil Roosevelta. Ona stara się nie przejmować tym, że mąż najwyraźniej go nie widzi, gdy w sposób tak oczywisty jest widoczny. Usiłuje nie dopuszczać do siebie myśli o tym wszystkim, czego jeszcze mąż nie dostrzega na świecie. On tłumi narastającą panikę na myśl, że znów ją zawiódł.”

Muszę dodać, że nie cała książka jest tak ponura, jak powyższe fragmenty (choć trzeba przyznać, że więcej tu smutku, niż radości – mnie najbardziej poruszyły „Jej włosy” oparte na historii o Roszpunce). Przynajmniej niektórym udaje się poukładać sobie życie. W ostatnim opowiadaniu poczucie humoru, wzajemne zrozumienie, dystans do siebie i umiejętność wybaczania pozwalają parze bohaterów przeżyć wspólnie wiele lat.

Na koniec warto pochwalić wydanie, wzbogacone eleganckimi grafikami japońskiej ilustratorki Yuko Shimizu.

[1] To miał być komplement.